عرفان های نوظهور در اینترنت
مروزه شرکت‌های بزرگی هم چون شرکت آمریکایی «یاهو»
و «گوگل» در عرصه اینترنت فعال‌اند. یاهو امکانات
زیادی هم چون موتور جست‌وجو، ایمیل، یاهو مسنجر، اخبار یاهو، اشتراک
گذاری ویدیو و عکس، ورزش‌های فانتزی و شبکه‌های اجتماعی را در اختیار
کاربران اینترنت گذاشته و گوگل هم برای حفظ صدرنشینی خود هر روز
امکانات جدیدتری را به سرویس‌های خود اضافه می‌کند.
گوگل تاکنون صد کمپانی بزرگ را خریداری کرده تا بتواند سیطرۀ خود را بر
دنیای مجازی گسترش دهد. سرویس‌های رایگانی هم چون جی‌میل و ایمیل که به
کاربران در فضای مجازی ارائه می‌شود، همین طور قابلیت‌های گستردۀ
اشتراک گذاری که هم اکنون در یوتیوب، فیس بوک
و گوگل پلاس ایجاد شده، مخاطبین بیشتری را به فضای
مجازی کشانده است.
مثلاً « فیسبوک facebook » از شبکه‌های اجتماعی مجازی
است که به واسطه آن می‌توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیسبوک
هستند، عکس، فیلم یا پیغام به اشتراک گذاشت. این شبکه هم اکنون به طور
رایگان در اختیار مردم جهان قرار دارد. این وب‌گاه بنا به آمار اعلام
شده، بیش از یک میلیارد نفر کاربر دارد و هم‌اکنون به 40 زبان قابل
دسترس است. این محیط با ارائه امکان عضوگیری در تعداد بالا، به کاربران
اجازه می‌دهد تا در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه دوستان خود
اضافه کنند. هر کاربر دارای یک صفحه شخصی است که البته خود می‌تواند
گروه تأسیس کرده و یا در گروه‌های دیگر عضو شود. طبیعی است چنین
امکاناتی در اینترنت باعث شده که جریانات معنویت‌گرا هم، بیشترین
استفاده را از این محیط برای تبلیغ و معرفی خود به مخاطبین جدید به کار
برند.
پایگاه‌های الکترونیک معنویت‌های نوپدید
در فضای مجازی
با یک جستجوی ساده در مورد کلید واژه‌های مرتبط با معنویت‌های
نوظهور در کشور، یافته‌های قابل ملاحظه‌ای نمایش داده می‌شود.
اگر در ابتدا و انتهای عبارت جستجو علامت (") یا «quotation» قرار داده
شود، مطالبی که در متن آن‌ها عین کلمات وجود دارد، موتورهای جست‌وجو
عین کلمۀ داخل عبارت را جستجو و نمایش می‌دهند.
بر این اساس کلماتی که با فاصله در یک متن آمده‌اند، به صورت یک کلمه
مستقل قابل مشاهده نیستند؛ مثلاً اگر کلمات "عرفان" و"حلقه" در یک
پاراگراف به صورت جداگانه به کار رفته باشند، به عنوان یافته مستقل
نمایش داده نمی‌شوند. با همین شکل (یعنی محدود نمودن با ") کلمات
دالایی لاما 549000 بار، اشو
2900000 بار، کوئلیو 216000 بار، یوگا
2640000 بار، عرفان حلقه 62000 بار و عرفان
سرخپوستی 11300 بار تکرار شده است.
قابل ذکر این که کلمات مذکور در پایگاه‌های الکترونیک به زبان فارسی
قابل مشاهده است؛ نه به زبان انگلیسی! به عبارت دیگر این ارقام نشان
دهندۀ میزان رشد و گسترش این جریانات به زبان فارسی است. این در حالی
است که مثلا به هنگام جست‌وجوی « نقد دالایی لاما »
تنها به 20 بار تکرار بر می‌خوریم. یا برای « نقد اشو
» 588 بار تکرار در فضای مجازی وجود دارد. بیشترین تکرار مربوط به «
نقد یوگا »ست که تعداد آن 1820 بار است.
گاهی برای ناظر بی‌طرف، شکل ورود متون معنویت‌های جدید به فضای مجازی
ایجاد ابهام و سؤال می‌کند. مثلاً « کوئلیو » آخرین
کتاب خود را قبل از چاپ به زبان اصلی، به زبان فارسی ترجمه نموده و آن
را در پایگاه شخصی خویش به خوانندگان فارسی زبانش اهدا کرده و در
اختیار ایشان قرار داده است. بسیاری از کتاب‌های « اشو
» به صورت فایل «پی.دی.اف» در سایت‌های ایرانی قابل دریافت
است. متن آموزشی دوره‌های « عرفان حلقه » همین طور
جهت دانلود در اینترنت، در دسترس کاربران و مشتاقان عرفان و معنویت
است.
برای آشنایی دقیق‌تر با فعالیت عرفان‌های نوظهور در دنیای مجازی، توجه
به نکات زیر راه‌گشاست:
1- امکان خرید اینترنتی محصولات فرقه ها
یکی از قابلیت‌های اینترنت، امکان خرید محصولات مربوط به
جریانات معنویت گراست. پاره‌ای از کتاب‌ها، فیلم‌ها و محصولات مربوط به
فرقه‌های جدید به صورت رسمی در کشور امکان عرضه و توزیع ندارند. اما
این امکان به کاربر اینترنتی داده می‌شود که خریدار با انتقال اعتبار
به شماره حساب‌های داده شده و پرداخت هزینه پستی این اقلام، آن را
خریداری کرده و در منزل و یا هر آدرس دیگری دریافت نماید. به خصوص
نمادهای مربوط به فرقه‌ها هم‌اکنون به این صورت خرید و فروش می‌شوند.
نمادهای منسوب به ایران باستان و یا دین زرتشت به شکل‌های متنوع در
اینترنت، قابل انتخاب و خریدند. در پاره‌ای از فایل‌هایِ کتابِ مربوط
به ادیان جدید، به ضمیه فایل، این نوشته قابل مشاهده است: «لطفا این
متن را به دیگران هم هدیه دهید».
2- استفاده از نام‌های مشابه
بعضی از جریانات انحرافی در فضای مجازی برای خنثی کردن
نظریات منتقدین خود اقدام به تعیین نام‌های مشابه با پایگاه‌های
مخالفین کرده و تلاش می‌کنند تا نقد ناقدان کم اثر شده و هرچه کمتر به
گوش دیگران برسد. کارشاسان و اساتید یکی از مشهورترین مؤسسه‌های رصد و
نقد معنویت‌های نوظهور، از آن جا که در پورتال رسمی خود، اقدام به
افشاگری و نقدهای درون دینی نسبت به مبانی عرفان حلقه نمودند، هواداران
عرفان حلقه هم اقدام به راه اندازی پایگاهی با همان نام کردند تا کسانی
که در جست‌وجوی نقد عرفان حلقه‌اند، سر از پایگاه خودِ عرفان حلقه در
آورند.
البته از آن جا که در این پایگاه رویکرد علمی وجود نداشت و به منتقدین
عرفان حلقه فحاشی می‌شد، مورد اقبال قرار نگرفت و در جست‌وجوهای
اینترنتی، نام آن در رتبه‌های آخر بالا می‌آید.
3- امکان دستیابی با استفاده از فیلتر شکن
پاره‌ای از فرقه‌ها که امکان رسمی فعالیت در ایران
ندارند، به مدد نرم افزارهای فیلتر شکن توانسته‌اند با بخشی از کاربران
حرفه‌ای، هم‌چنان ارتباط گرفته و در فضای مجازی به حیات خویش ادامه
دهند. البته با مظلوم نمایی از محدودیتی که برای چنین جریاناتی ایجاد
شده، تلاش می‌کنند قیافه‌های حق به جانبی از خویش به نمایش بگذارند.
جریان « شیطان گرایی » و جریان « تی.اس.ام
» و فرقه « رام الله » در کشور، چنین
رویه‌ای داشته‌اند.
4- عدم امکان تعقیب متخلفان و مبلغان جریانات
جدید در اینترنت
از آن جا که در فضای مجازی امکان تعقیب متخلفین به صورت
عادی وجود ندارد، مکاتب انحرافی نیز در این فضا امکان فعالیت
گسترده‌تری پیدا می‌کنند. راه اندازی یک وبلاگ با نامی جعلی و غیر
واقعی، کاری است آسان؛ چرا که نه زمان‌بر است و نه هزینه بردار. از این
روست که گاهی یک فرد اقدام به راه اندازی چندین وبلاگ با نام‌های متعدد
و ساختار متفاوت می‌نماید و هویت جدیدی برای خویش تعریف می‌کند.
عرفان حلقه در سال های 88 و 89 چنین رویه‌ای را در
پیش گرفت.
5- بعضی از جریانات بیش از آن که هستند خود را
نشان می‌دهند
نکته مهم در باب تبلیغات اینترنتی معنویت‌های نوظهور در
کشور، این است که بسیاری از از این مکاتب خود را بیش از آن چه هستند
نشان داده و طرفداران و علاقه‌مندان خود را چند برابر نشان می‌دهند.
« دالایی‌لاما » که در کشور ما چندان طرفداری ندارد،
بیش از 540000 بار نامش تکرار شده است. تکرار بالا علامت این نیست که
وی به همین نسبت مقبولیت یافته و هوادار پیدا کرده است. تحلیل دقیق‌تر
این است که افراد محدود دل‌بسته به اندیشه‌های وی، سعی فراوان در معرفی
افکار و اندیشه‌های او داشته‌اند. البته اخبار سیاسی مربوط به وی هم
بی‌تأثیر نبوده است.
هواداران عرفان حلقه تابستان 89 ادعا کردند در حال
جمع آوری طومار حمایتی از رهبر عرفان حلقه، در فضای مجازی، با امضای یک
ملیون نفر هستند؛ در حالی که که هیچ فیلتری برای جلوگیری از تکرار امضا
در اینترنت تعبیه نکردند. بماند که با این همه، چنین طوماری هیچ گاه
محقق نشد و این ادعا در حد شعار و آرزو باقی ماند.
6- پاسخ‌گویی اینترنتی
معنویت‌های جدید از ظرفیت مجازی برای پاسخ‌گویی به سؤالات
هواداران خویش سود جسته‌اند. حتی مترجمین کتاب‌های وارداتی، بخشی از
وقت خود را پای اینترنت می‌گذرانند که به ابهامات دیگران دربارۀ خویش
خاتمه دهند و از نظر ذهنی ایشان را به اقناع برسانند.
سید جلال الدین موسوی نسب که به پدر یوگای ایران
مشهور بود، در سایت خویش به سؤالات پرتوجویان یوگا جواب می‌داد و
پاسخ‌ها را بعد از ارسال در پایگاهش منتشر می‌کرد. پاره‌ای از
علاقه‌مندان به یوگا هم مطالب موجود در بانک پرسش و پاسخِ وی را منعکس
می‌کردند.
مترجم آثار اشو در ایران به سؤالات و درخواست‌های خوانندگان آثار اشو
در باب ایده‌های اشو پاسخ می‌داد و حتی قرار ملاقات توریست‌های «
اشوپارک » در هند را از همین طریق هماهنگ می‌کرد. راه اندازی
سامانه‌های پاسخ‌گویی بخشی از تشکیلات عرفان‌های جدید است.
7- امکان تبادل لینک و به اشتراک گذاری سایت‌های
هم‌سو
بسیاری از سایت‌ها اقدام به تبلیغ سایت‌های هم‌سو با خود
کرده و هم‌فکران خویش را با نام‌هایی مانند لینکستان و لینک دوستان
معرفی می‌کنند. گروه « رام الله » اقدام به تهیه
مجموعه سایت‌های شاگردان و طرفداران « ایلیا رام الله
» نمود و مریدان « سای بابا » مجموع لینک دوستان سای
بابا را طراحی و اجرا کردند.
8- چت و اتاق گفتوگو
یکی از امکانات اینترنت امکان «گپ» یا
همان (Online chat) است. امروزه ابزار چت به شکل‌های
مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند «ام اس ان مسنجر، گوگل تاک،
ام آی آر سی، یاهو مسنجر».
همین‌طور نرم افزارهای چت برای استفاده کاربران از طریق موبایل هم
طراحی و به بازار آمده است. امروزه کاربران زیادی از طریق اتاق‌های
گفتوگو یا چت روم با همدیگر ارتباط گرفته و به تبادل نظر می‌پردازند.
جریانات معنویت‌گرا اگر چه همگی این ظرفیت را به شکل رسمی و گسترده
مورد استفاده قرار نمی‌دهند، اما در حد توان خویش از آن غفلت نکرده و
دست کم برای مشتریان ویژه آن را به کار می‌گیرند.
9- بازی‌های آنلاین
یکی از قابلیت‌های اینترنت امکان بازی به صورت آنلاین
است. در بعضی از این بازی‌ها آموزه‌های دیگر ادیان و مکاتب وارد شده
است.
10- دانلود فیلم‌های تبلیغاتی و کلیپ‌های تبلیغی
رهبران
بخشی از مکاتب جدید، محصولاتی را برای معرفی رهبران تولید
کرده و به فضای اینترنت فرستاده‌اند. این دسته از محصولات که جذاب و
هنرمندانه ساخته شده‌اند، جهت دانلود در پایگاه‌های الکترونیک قرار
داده شده و در مواردی به صورت لینک در سایت‌های مختلف قابل دریافت‌اند.
کلیپ‌های مدیتیشن اشو و همین طور فیلم زندگی وی جهت
آشنایی دیگران با شخصیت و ایده‌های اشو، در بسیاری از سایت‌ها قابل
دریافت است. فیلم‌های تبلیغاتی عرفان حلقه که با نام «آشنایی
با عرفان حلقه» توسط آقای طاهری به صورت سخنرانی آماده شده،
در پایگاه‌های وابسته به عرفان حلقه موجود است. فیلم مستند زندگی «
آواتار مهر بابا Meher Baba » در اینترنت قرار داده
شده و کاربران به دیدن این مستند تشویق می‌شدند. کلیپ مربوط به تبلیغات
« فالون دافا » و روش‌های تزکیه روح و بدن آقای «
لی هنگجی » در بعضی وبگاه‌ها، از جمله یوتیوپ وجود دارد. همین
طور فیلم‌های « تائو »، انرژی درمانی، بودیسم و دیگر
فرقه‌های شرقی به صورت‌های متعدد قابل دستیابی است.
از همه بالاتر فیلم‌های معناگرایی که توسط هالیوود و
سینماهای غرب تولید شده‌اند نیز به صورت سهل و آسان در دسترس کاربران
اینترنتی است. قسمتی از این فیلم‌ها معمولاً به صورت تیزر تبلیغاتی
برای فروش در قالب سی دی و یا دی وی دی بارگزاری شده‌اند.
